Deze week zijn hoorzittingen begonnen in een breed opgezet onderzoek naar het fraudebestrijdingsbeleid van de Nederlandse regering in de afgelopen dertig jaar, waarbij onder meer beschuldigingen zijn opgenomen dat ambtenaren zich doelbewust op gezinnen richtten en uitkeringsgerechtigden uit etnische minderheden aanvielen.

De belangrijkste focus van het onderzoek is het schandaal over de kinderopvangtoeslag, bekend als de toeslagenaffaire, dat in januari 2021 leidde tot het aftreden van het derde kabinet van Mark Rutte.

Duizenden werkende gezinnen die belastingvoordelen claimden om voor kinderopvang te betalen, werden ten onrechte verondersteld het systeem te bedriegen als ze kleine fouten maakten in hun papierwerk, zoals het niet op tijd indienen van ondersteunende documenten. Een parlementair onderzoek concludeerde dat zij te maken hadden gehad met een “ongekend onrecht”.

Ze werden gedwongen het geld terug te betalen, dat soms wel tienduizenden euro’s bedroeg, zonder de mogelijkheid om in beroep te gaan of om schuldverlichting aan te vragen, waardoor sommigen berooid achterbleven en werden gedwongen hun huizen te verlaten.

Het onderzoek dat deze week begint, zal kijken naar bredere fraudebestrijdingsmaatregelen die drie decennia teruggaan om vast te stellen hoe het schandaal over de kinderopvangtoeslagen is ontstaan.

Rutte opgeroepen

Minister-president Mark Rutte moet drie keer onder ede getuigen over het onderzoek, over zijn dertien jaar als leider van het kabinet en zijn eerdere rol als onderminister van Sociale Zaken tussen 2002 en 2004.

In 2003 schreef Rutte een brief waarin hij extra controles eiste van mensen van Somalische afkomst die aanspraak maakten op bijstand, nadat bleek dat een groep Somaliërs in Groot-Brittannië uitkeringsfraude had gepleegd.

Het onderzoek zal ook kijken naar de zogenaamde Bulgaarse fraude, waarbij Bulgaarse criminele bendes ervoor zorgden dat busladingen mensen naar Nederland konden reizen en zich als ingezetene konden laten registreren, zodat ze aanspraak konden maken op gezondheidszorg en huurtoeslag. Zodra het geld op hun rekeningen stond, keerden ze terug naar Bulgarije zonder zich uit te schrijven.

De ophef rond de Bulgaarse fraude werd gezien als een van de redenen dat de Belastingdienst en andere instellingen zich agressiever gingen opstellen ten aanzien van vermeende uitkeringsfraude door niet-Nederlanders.

Leden van het Comité hebben ruim zes maanden lang ruim honderd slachtoffers van buitensporige fraudebestrijdingsmaatregelen geïnterviewd en 700.000 ondersteunende documenten opgevraagd.

Maar de ineenstorting van het kabinet in juli heeft de exercitie nog urgenter gemaakt, aangezien veel leden van de commissie het parlement zullen verlaten wanneer het in november wordt ontbonden.

“Betalen”

Op de openingsdag van het onderzoek op woensdag vertelde een van de slachtoffers, Dulce Goncalves-Tavares, hoe haar leven op zijn kop stond nadat ze de opdracht kreeg om € 200.000 aan kinderopvangtoeslag terug te betalen.

‘Het was een kwestie van betalen’, zei ze. ‘Je bent een fraudeur. Ze waren niet vriendelijk.”

De belastingdienst heeft een deel van haar inkomsten in beslag genomen om de schuld terug te betalen, waardoor ze slechts 250 euro per maand overhoudt om haar gezin te onderhouden, zei Goncalves. Uiteindelijk gaf het zijn fout toe en bood het zijn excuses aan.

Een echtpaar, Gerda en Jurgen Deceuninck, werd verdacht van fraude omdat ze bij één claim 30 minuten extra kinderopvang optelden, die ze een week later in mindering brachten.

Aanvankelijk beval de Belastingdienst hen de uitkeringen zonder enige uitleg terug te betalen. Later ontdekten ze dat ze als fraudeurs werden bestempeld. Als gevolg van de episode werden hun kinderen uit het ouderlijk huis gehaald en in de zorg geplaatst.

“Hoe compenseer je het feit dat de overheid onze kinderen al negen jaar heeft?” vroeg Gerda. “Dat kun je niet meer compenseren.”