Panama papers: Mannen die roepen dat ze integer zijn, zijn het gevaarlijkst

0
Luister naar dit Artikel

Interview: De Panama Papers laten zien dat bedrijven te weinig beseffen dat ze iets te maken hebben met de samenleving waarbinnen ze opereren, zegt Jeroen Smit. ‘Laat ze stoppen met hun omdat-het-kan praktijken.’


Steun World Unity: alleen via uw maandelijks of eenmalige gift kunnen we de website draaiende houden en de leugens aanpakken. Deze steun is keihard nodig in deze zware economische tijden. Klik hier om te Doneren


Jeroen Smit heeft het eerder gezien: bedrijven die uit de bocht vliegen, de randen van het betamelijke opzoeken, en er dan overheen gaan. Wat nu naar voren komt uit de Panama Papers, bevestigt wat hij concludeerde uit de ontsporingen van Ahold en ABN Amro: hoogmoed en trots vervreemden topondernemers van hun omgeving en de samenleving – geen wonder dat ze zich niet geroepen voelen belasting te betalen voor een algemeen belang dat niet het hunne is. “Gewone wetten zijn voor gewone mensen, maar ik ben met iets heel groots bezig, ik verover de wereld, ik creëer werkgelegenheid, ik ben heel belangrijk.”

ABN Amro moest in 2008 door de staat, lees de belastingbetaler, worden gered van de ondergang, en duikt nu via de Panama Papers op bij verhullende constructies in belastingparadijzen. Rabo en ING stopten al jaren geleden met dit soort praktijken – verbaast het u dat ABN Amro blijft vissen in dergelijk troebel water?
“Het is in elk geval spannend; de hele week vinden al gesprekken plaats tussen de Belastingdienst en ABN Amro, omdat staatssecretaris Wiebes wil weten of de bank zich niet alleen aan de letter, maar ook aan de geest van de wet heeft gehouden. Dat raakt direct aan de kern van het probleem: bij zo’n bank, maar ook onder fiscalisten en elders in het bedrijfsleven, lopen nog veel mensen rond die het hele concept van wat ethisch verantwoord is maar ingewikkeld vinden.

Wat de samenleving de ene keer ethisch vindt, is de volgende keer niet ethisch, daar hebben ze niets aan. Voor hen is er maar één moraal en dat is de wet. En alles wat daar binnen blijft, is dus okee. Die mensen worden nu, zeker na de Panama Papers, geconfronteerd met de pijn en onvrede van de samenleving, en ze zullen zich realiseren dat die hen kan schaden.

Dan zullen ze een afweging maken: wat levert die handel ons op en wat kost die ons aan reputatieschade? Maar eigenlijk zou je willen dat bankiers en fiscalisten er uit zichzelf geen genoegen meer mee namen alleen maar binnen de grenzen van de wet te blijven.”

Jeroen Smit (1963) studeerde bedrijfskunde en werkte onder meer bij Het Financieele Dagblad en FEM/De Week, waar hij hoofdredacteur was. Hij publiceerde twee boeken over spectaculaire bedrijfsdebacles: ‘Het drama Ahold’ (2004) en ‘De prooi, blinde trots breekt ABN Amro’ (2008). Smit is hoogleraar journalistiek aan de Rijksuniversiteit Groningen.

“Een jaar of vier geleden kwam in het nieuws dat een groot aantal steenrijke Griekse reders al decennialang geen belasting betaalde – ik vroeg toen aan een zaal met honderd fiscalisten wie het een teken van beschaving vond om belasting te betalen. Alle handen de lucht in.

Vervolgens vroeg ik: ‘Stel dat zo’n reder je belt om iets te regelen, wie zegt dan: Fijn dat u belt, maar voor we verder praten moet u weten dat ik belasting betalen een kwestie van beschaving vind’. Toen gingen er nog maar vier handen de lucht in. De rest zat een beetje te mopperen dat ik het niet had begrepen, en een man stond op om het uit te leggen. Als vader, als mens, als Nederlander, zei hij, ben ik trots op dit land, en daar hoort belasting betalen bij. Maar op de zaak ligt het anders. Als ik niet meewerk, gaat zo’n klant naar de concurrent!”

De persoonlijke moraal wordt losgekoppeld van de professionele moraal.
“Ja, en dan krijg je wat accountant Antoinette Dijkhuizen eerder in Trouw heeft omschreven als ontzieling. Mensen raken hun ziel kwijt in het werk. Die spanning heerst op heel veel plaatsen, ook bij ABN Amro. Je hebt een alibi, want je doet niets wat verboden is, maar intussen voel je net als iedereen dat het niet klopt dat de rijken er alles aan doen om geen belasting te betalen. Terwijl je wel een ruimte schept om dat mogelijk te maken, ook al weet je niet of je klanten daar gebruik van maken en het allemaal nog legaal is ook.”

“Ik kan dat alleen maar verklaren vanuit de cultuur die ik beschreven heb in ‘De prooi’ – en die cultuur gold voor meer banken dan ABN Amro: het aandeelhoudersbelang stond op de eerste plaats, de bank moest groeien en bij de mondiale top-vijf gaan horen, want wie niet jaagde werd prooi. Die perverse prikkel creëert een klimaat waarin het niet langer gaat om het helpen van mensen met goede financiële producten, maar om het halen van hoge rendementen. Wat we nu zien, zou een restant kunnen zijn van die cultuur.”

Al die witte mannen die economie of rechten hebben gedaan, komen in een bepaalde waarheid terecht, en worden daar telkens in bevestigd

De oudere generatie bankiers, zo blijkt uit ‘De prooi’, kwam uit een andere traditie.
“Rob Hazelhoff, topman van ABN, later van ABN Amro, zei letterlijk tegen zijn aandeelhouders: ‘U belegt in een bank, wij kunnen niet failliet gaan, en wat is een reëel rendement voor zo’n bedrijf? Dat van de staatsobligatie, en dan ietsje opgehoogd’. Zodra een bank meer belooft, 15 procent of zelfs nog meer, en de concurrentie aangaat met bedrijven die wel failliet kunnen gaan, loopt de zaak uit de hand. We zijn daar met z’n allen debet aan geweest door na de val van de Muur rigoureus in de markt te gaan geloven. En de markt is amoreel.”

Werd de marktmeester vergeten?
“Ja, maar beter zou nog zijn: een samenleving die zich afkeert van dit soort praktijken. Consumenten die hun rekening opzeggen, klanten die sommige winkels nooit meer binnengaan. Wat daarnaast ook heel belangrijk is, is diversiteit. Bij al de honderden interviews die ik heb gedaan voor mijn reconstructies van de Ahold en ABN Amro-drama’s, ging het om mannen, en dan ook nog gelijkgezinde mannen. Terwijl diversiteit de kortste weg is naar integriteit.

Al die witte mannen die economie, rechten of iets technisch hebben gedaan, komen in een bepaalde waarheid terecht, waarin ze voortdurend worden bevestigd, en waar ze nooit meer uitkomen. Trude Maas, tot 2010 commissaris bij ABN Amro, heeft later eens opgemerkt hoe bizar het was dat in de raad van commissarissen nooit is gediscussieerd over het primaat van de aandeelhouder.”

Als je dat soort zaken wel op de agenda wilt zetten, moet je allereerst zorgen dat je bestuur divers is

“Als je dat soort zaken wel op de agenda wilt zetten, moet je allereerst zorgen dat je bestuur divers is. Mannen, vrouwen, mensen met verschillende perspectieven, verschillende achtergronden. Het gemis wordt inmiddels wel erkend. Men is aangeland in het stadium van bewust onbekwaam, na jaren van onbewust onbekwaam.

‘Mannen hebben het gewoon niet voor de bril’, zegt VNO/NCW-voorzitter Hans de Boer. Om de stap te zetten naar bewust bekwaam, moeten deze mannen iets dóen, maar hoe gaan ze iets doen wat ze nog nooit hebben gedaan? Daarom ben ik voor een wettelijk quotum van 30 procent vrouwen in raden van commissarissen.”

Wordt integriteit gezien als een last?
“Nee, veel van de mannen die ik heb geïnterviewd, zeggen expliciet en nadrukkelijk dat ze integer zijn. Dat is nu juist het gevaarlijkst. Op het moment dat je jezelf integer vindt, hoef je daar dus niet meer over na te denken.

Terwijl het in de kern iets is dat je elke dag moet onderhouden. De omstandigheden wijzigen permanent, en dagen je steeds opnieuw uit. Bankiers en fiscalisten die al tientallen jaren op dezelfde manier werken, bekleden nu de senior-posities, terwijl de samenleving het niet meer pikt. Ja, maar het is binnen de wet, roepen ze dan, en: ‘Wij zijn integer’. Maar zo werkt het niet.”

Bedrijven als Starbucks en Google, met hun verhalen over verantwoorde koffiebonen en hun hippe zitzak-bedrijfscultuur, tuigen zonder gewetenswroeging de gekste constructies op om maar geen belasting te hoeven betalen op de plek waar ze inkomen genereren.
“Aan Apple-baas Tim Cook werd eens gevraagd waarom ze dat deden – ze waren toch een Amerikaans bedrijf, dat profiteerde van het Amerikaanse onderwijs en de Amerikaanse infra-structuur, waarom dan toch de Amerikaanse belasting ontwijken? Omdat het kan, was zijn antwoord. Dat is waarom Obama in reactie op de Panama Papers zei dat het probleem niet is dat deze praktijken illegaal zijn, maar dat ze legaal zijn. En dat er dus nieuwe wetten moeten komen.”

“Maar de echte slag is dat dergelijke bedrijven het besef krijgen dat ze zich niet alleen moeten bekommeren om de aandeelhouders, werknemers en klanten, maar ook om de samenleving waarbinnen ze opereren. En dus stoppen met de ‘omdat-het-kan’-praktijken. Klaar. De banken hebben om die reden de bankierseed ingevoerd; 90.000 Nederlandse bankmedewerkers hebben die afgelegd. Prachtig.

Maar we zijn inmiddels een jaar verder, en nu willen we als samenleving het bewijs zien dat er met die eed iets wordt gedaan. Er is een instantie waarbij je een klacht kunt indienen, er is tuchtrecht, maar het is van wezenlijk belang dat de banken dan ook openheid van zaken geven en melden wat het gevolg is: zoveel zaken met een sisser afgelopen, zoveel mensen geroyeerd, zoveel strafrechtelijke vervolgingen. Dat druist in tegen de cultuur van de banken om de vuile was altijd binnen te willen houden. Maar ze moeten ermee naar buiten.”

We hebben een ander type leiderschap nodig. Niet een die uitgaat van eeuwige strijd, jagen of gejaagd worden, maar leiderschap dat uitgaat van verbinding

“Uiteindelijk geloof ik, dat is misschien mijn naïeve optimisme, dat we door dit soort crises heen gaan en eruit leren. Tot dusver was onze hele economie gebaseerd op bezit, maar we bewegen ons in de richting van een economie van delen. Vroeger kocht ik veel muziek, maar sinds ik op Spotify zit, heb ik helemaal niet meer de behoefte om al die cd’s te hebben.

Hetzelfde zie ik om me heen met Greenwheels – mensen doen hun auto weg, want als ze er een nodig hebben, is die beschikbaar. Ze voelen zich net zo veilig bij delen als bij bezitten. Stel dat dit de richting is die we opgaan, al is het twee stappen vooruit, een stap achteruit, dan hebben we ook een ander type leiderschap nodig. Niet meer een die uitgaat van een eeuwige strijd, jagen of gejaagd worden, maar leiderschap dat uitgaat van de gedachte van verbinding en zegt, in de woorden van DSM-topman Feike Seibesma: ‘Niemand kan succesvol zijn in een wereld die faalt’.”

Bron: http://stopdebankiers.eu/panama-papers-mannen-die-roepen-dat-ze-integer-zijn-zijn-het-gevaarlijkst/

Share.

In tegenstelling tot de reguliere media hebben wij geen inkomsten uit advertenties en ook ontvangen wij geen subsidies van de overheid. Om te bestaan zijn wij volledig afhankelijk van de donaties van onze lezers!

Een gulle donatie verzekert dat we ook in 2024 iedereen van het echte nieuws kunnen blijven voorzien!


<< Klik hier om te doneren >>

 

Misschien later