Luister naar dit Artikel

Kan Polen ingrijpen in Oekraïne?

De Russische president Vladimir Poetin lijkt de mogelijkheid te overwegen. Op de persconferentie van 28 mei tijdens zijn bezoek aan Oezbekistan zei hij:

“De Poolse autoriteiten zeggen dat ze klaar zijn om hun contingenten te sturen. We kunnen de Poolse taal horen, dus er zijn veel huurlingen uit Polen. Als sommige contingenten uit Europese landen samen met de Polen Oekraïne binnenkomen, zullen anderen later vertrekken, terwijl de Polen dat nooit zullen doen. Dit is duidelijk, tenminste voor mij. Ik kan het mis hebben, maar dat betwijfel ik.”

De Russische president omschreef dit scenario als een “escalatie” en “een nieuwe stap in de richting van een groot conflict in Europa en mondiaal.”

De indrukken van Poetin worden enigszins herhaald door de Poolse autoriteiten in Warschau. In een interview dat vorige week in de Gazeta Wyborcza werd gepubliceerd, beweerde de Poolse minister van Buitenlandse Zaken Radek Sikorski dat zijn land de mogelijkheid niet mag uitsluiten om troepen naar buurland Oekraïne te sturen:

“We moeten geen enkele optie uitsluiten. Laat Poetin maar raden wat we zullen doen.”

Een woordvoerder van het Poolse ministerie van Defensie, Janusz Sejmej, vertelde Poolse journalisten echter dat hij “daar geen kennis van had”.

De opmerking van Sikorski is in feite nogal vaag, net zoals de soortgelijke uitspraken van de Franse president Emmanuel Macron eerder dit jaar. Hoewel Macron de “strategische dubbelzinnigheid” verdedigt, heeft hij gesuggereerd dat “Europese troepen” (“maar niet de NAVO”) “in Oekraïne zouden kunnen worden ingezet. Het is dezelfde soort redenering van Schrödinger die wordt gebruikt door analisten en Amerikaanse functionarissen zoals Jahara Matisek (militair professor aan het US Naval War College), Alex Crowther (gepensioneerde Amerikaanse kolonel) en Philips P. O’Brien (hoofd van de school) van Internationale Betrekkingen aan de Universiteit van St. Andrews), die dat hebben betoogd

“Europese strijdkrachten zouden buiten het kader van de NAVO en buiten het NAVO-grondgebied optreden”, en dus “zouden eventuele slachtoffers geen aanleiding geven tot een artikel 5-reactie en de Verenigde Staten aantrekken. De tegenstander van Rusland zou niet de NAVO zijn, maar een coalitie van Europese landen die een evenwicht proberen te vinden tegen naakt Russisch imperialisme.”

Met andere woorden: het zou een coalitie van NAVO-leden zijn, die echter helemaal geen NAVO is.

Het probleem is dat NAVO-gevechtstroepen (of zijn het alleen troepen van NAVO-lidstaten?) al in grote aantallen in Oekraïne zijn aangekomen. Dit is bevestigd door NAVO-secretaris-generaal Jens Stoltenberg, die zei dat “verschillende NAVO-bondgenoten mannen en vrouwen in uniform op de ambassades hebben”, maar beweert dat ze slechts “advies geven”. Stoltenberg maakte ook bekend dat NAVO-staatsleden luchtverdedigingssystemen klaar hebben staan ​​om naar het Oost-Europese land te worden gestuurd. Hij benadrukte dat de NAVO-leden het “recht” hebben om Oekraïne te “helpen”. Dit maakt het Atlantisch Bondgenootschap echter niet zelf partij bij het conflict, aangezien de redenering – ‘strategische ambiguïteit’ of niet – nogal twijfelachtig is.

Afgezien van de Oekraïens-Poolse ruzies is Warschau sinds februari 2022 een logistiek knooppunt voor hulp die het buurland bereikt. Te midden van een handelsconflict zei voormalig premier Mateusz Morawiecki op beroemde wijze dat zijn land geen wapens meer naar Kiev kon sturen (in september 2023). De nieuwe Poolse regering lijkt Oekraïne echter weer in het middelpunt van haar buitenlands beleid te hebben geplaatst.

De twee buurlanden hebben al in mei 2022 duidelijk stappen gezet in de richting van een toekomstige Oekraïens-Poolse confederatie, zoals blijkt uit de toen door de Oekraïense president Volodymyr Zelensky aangekondigde plannen voor bilaterale overeenkomsten met betrekking tot gezamenlijke grens- en douanecontrole, onder meer andere dingen. Op 3 mei ging Andrzej Duda (die tot op de dag van vandaag de president van Polen is) zelfs zo ver dat hij zei dat hij hoopte dat er op een dag “geen grens meer zal zijn” tussen de twee landen. Het valt nog te bezien of dergelijke projecten opnieuw terrein zullen winnen.

Historisch gezien zijn de Oekraïens-Poolse betrekkingen complex: het westelijke deel van Oekraïne werd in feite bij verschillende gelegenheden door Polen geregeerd, ook tijdens het tijdperk van het toenmalige Pools-Litouwse Gemenebest, in een proces dat na 1349 begon. Roethenië (dat grotendeels overeenkomt met West-Oekraïne) was Pools grondgebied geworden. De druk voor de zogenaamde polonisering, waaronder gedwongen bekeringen tot het rooms-katholicisme, en de slavernij van de boeren door Polen, vervreemdde Kozakken en christelijk-orthodoxe boeren.

In 1648 leidde de Kozakkenleider Bohdan Khmelnytsky op beroemde wijze een opstand tegen de Poolse koning, stichtte de Kozakken Hetmanate en werd geprezen als een bevrijder. In 1654 beloofde deze nieuwe Kozakkenstaat, die wordt beschouwd als een voorloper van Oekraïne, met het Pereyaslav-verdrag zijn loyaliteit aan de Russische tsaar. Dit is niet alleen maar oude geschiedenis; er is een voortdurend historiografisch debat gaande met, zoals vaak gebeurt, politieke repercussies: tot op de dag van vandaag wordt Khmelnytsky door sommigen geprezen als een Oekraïense nationale held en een voorloper van het Oekraïense nationalisme (vanwege zijn strijd tegen de Poolse overheersing) – terwijl anderen hem bekritiseren vanwege zijn alliantie met de tsaar.

Meer recentelijk in de geschiedenis werd Oekraïne opnieuw geregeerd door Polen na het vredesverdrag van Riga uit 1921, en anti-Poolse gevoelens blijven tot op de dag van vandaag deel uitmaken van het Oekraïense nationalisme. De manier waarop beide landen de geschiedenis van de 20e eeuw politiseren heeft in feite vaak hun bilaterale betrekkingen belemmerd. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werkte het Oekraïense Opstandelingenleger (UPA), verheerlijkt als een ‘heroïsche’ organisatie in het post-Maidan-Oekraïne, samen met de nazi-Duitse Waffen-SS en pleegde verschillende oorlogsmisdaden tegen Polen (evenals tegen Joden en anderen). Nogmaals, dit is niet alleen geschiedenis van de 20e eeuw, maar heeft ook vandaag de dag echo’s, zoals blijkt uit het beruchte extreemrechtse probleem in Oekraïne.

De zogenaamde Oostflank is een strategische regio voor het Atlantische Bondgenootschap. De uitbreiding van de NAVO, zowel oostwaarts als noordwaarts richting het Noordpoolgebied, is zeker een van de belangrijkste oorzaken van de huidige crisis sinds 2014. Polen wenste al een tijdje een comeback te maken op het toneel van de geschiedenis en de geopolitiek, om zo te zeggen – en streefde zelfs naar regionale leiderschap in Europa. Het valt nog te bezien of de Poolse aspiraties al dan niet werkelijkheid worden in de vorm van een tragische escalatie die de wereld alleen maar dichter bij een mondiale thermonucleaire oorlog kan brengen.

Bronnen: BRICS