Zodra Lars Ruiter uit zijn auto stapt, wordt hij geconfronteerd met een Microsoft-beveiliger, die al bruist van woede. Ruiter, een wethouder, heeft in de regen geparkeerd voor een half afgebouwd Microsoft-datacenter dat oprijst uit het vlakke Noord-Hollandse boerenland. Hij wil de bouwplaats zien. De bewaker, die Ruiter herkent van een eerder bezoek toen hij een tv-ploeg naar hier bracht, zegt dat dat niet mag. Binnen enkele minuten is de ruzie geëscaleerd en heeft de bewaker zijn hand om Ruiters keel.

De beveiliger laat Ruiter binnen enkele seconden los en de wethouder ontsnapt met een rode vlek op zijn nek. Terug in zijn auto houdt Ruiter vol dat het goed met hem gaat. Maar zijn handen trillen als hij probeert te schakelen. Hij zegt dat de woordenwisseling – die hij later bij de politie zal melden – de mist van geheimhouding laat zien die de groeiende datacenteractiviteiten van Nederland omringt.

“We betreuren een interactie die plaatsvond buiten onze datacentercampus, waarbij blijkbaar een van de onderaannemers van Microsoft betrokken was”, zegt Craig Cincotta, general manager bij Microsoft, eraan toevoegend dat het bedrijf zou samenwerken met de autoriteiten.

De verhitte discussie tussen Ruiter en de beveiliger van Microsoft laat zien hoe omstreden de datacenters van Big Tech zijn geworden op het platteland van Nederland. Terwijl de Nederlandse regering strikte milieudoelstellingen stelt om de uitstoot te verminderen, worden industrieën gedwongen om te strijden om ruimte op Nederlandse landbouwgrond – waarbij big tech het opneemt tegen de steeds politieker wordende bevolking van Nederlandse boeren.

Er zijn zo’n 200 datacenters in Nederland, waarvan de meeste serverruimte verhuren aan verschillende bedrijven. Maar sinds 2015 is het land ook getuige geweest van de komst van enorme ‘hyperscalers’, gebouwen die over het algemeen minstens 10.000 vierkante voet beslaan en zijn opgezet om een enkele (meestal Amerikaanse) technologiegigant te bedienen. Hierheen gelokt door de convergentie van Europese internetkabels, gematigde klimaten en een overvloed aan groene energie, hebben Microsoft en Google hyperscalers gebouwd; Meta heeft het geprobeerd en gefaald.

Tegen de achtergrond van een toenemende Nederlandse stikstofcrisis wordt het bouwen van deze hyperscalers steeds controversiëler. Stikstof, geproduceerd door auto’s, landbouw en zware machines die in de bouw worden gebruikt, kan een gevaarlijke vervuilende stof zijn die ecosystemen beschadigt en de gezondheid van mensen in gevaar brengt. Nederland produceert vier keer meer stikstof dan gemiddeld in de EU.

De Nederlandse overheid heeft toegezegd de uitstoot in 2030 te halveren, onder meer door boeren te overtuigen hun veestapel te verminderen of de industrie helemaal te verlaten.

Boeren hebben gereageerd met protesten, het blokkeren van wegen met tractoren en mest en het dumpen van drijfmest voor de woning van de natuurminister.

De rechtbanken hebben ook duizenden bouwprojecten stopgezet, waardoor projecten in de bouw, zoals die van Microsoft, gedwongen werden vergunningen aan te vragen om te bewijzen dat ze de stikstofcrisis niet erger zouden maken.

Het nieuwste datacenter van Microsoft moet die vergunningen echter nog ontvangen. Het lokale milieubureau vertelde WIRED dat het nog steeds bezig is met het beoordelen van het papierwerk van het bedrijf. In een systeem waarin projecten van boeren en huisontwikkelaars zijn vastgelopen terwijl ze wachten op stikstofvergunningen, heb je het gevoel dat Microsoft in de rij is gesprongen. “Ze hebben niet de juiste bouwvergunning”, zegt Ruiter, die de gemeente Hollands Kroon vertegenwoordigt. Voor hem is het een dubbele standaard om Microsoft door te laten bouwen terwijl andere bouwwerkzaamheden zijn uitgesteld. “Als boeren niet de toestemming hebben om een boerderij te bouwen, zullen ze de boerderij niet bouwen. Microsoft heeft niet de juiste toestemming om een datacenter te bouwen, maar ze zijn al begonnen met de bouw van het datacenter.”

Eoin Doherty, Microsoft’s EMEA datacenter lead, ontkent dat het bedrijf zonder toestemming bouwt in Noord-Holland. Het bedrijf kreeg een “tolerantiebesluit” van de lokale overheid, zegt hij. Dit betekent dat Microsoft op eigen risico kan blijven bouwen terwijl het wacht op een definitieve vergunning.

Het geschil over stikstofvergunningen heeft de datacenterontwikkelingen van Microsoft in lijn gebracht met een steeds machtiger wordende boerengemeenschap. Eerder deze maand deed een nieuwe politieke kracht, de Boer Burger Beweging (BBB) genaamd, het zo goed bij de provinciale verkiezingen, dat het de grootste partij in de Nederlandse Eerste Kamer werd. Ook de partij, ontstaan als reactie op de stikstofcrisis, heeft een uitgesproken mening over datacenters. “We vinden het datacenter overbodig”, zegt Ingrid de Sain, boerin geworden partijleider van de BBB in Noord-Holland, verwijzend naar het Microsoft-complex. “Het is zonde van de vruchtbare grond om de datacenterboxen hier neer te zetten. De BBB is tegen.”

Er zijn drie hyperscale datacenters in Nederland. Microsoft beheert er twee hier in de gemeente Hollands Kroon – een voltooid en een nog in aanbouw. Van de buitenkant zien deze enorme gebouwen eruit als luchthavenhangars zonder landingsbaan, gehurkt in de velden naast industrieterreinen of fluorescerende roze kassen. Hoewel de Nederlandse regering in juni nieuwe regels invoerde die de bouw van nieuwe hyperscalers in een groot deel van het land verhinderden, kreeg de half afgebouwde Hollands Kroon-site van Microsoft een vrijstelling. De overheid zei dat er voldoende ruimte en lokale groene energie was om het te accommoderen.

Maar dat nam de angst onder het publiek niet weg dat traditionele landbouwgrond werd vervangen door enorme, onooglijke datacenters. “Er is veel kritiek op hoe het landschap verandert”, zegt Jeroen Candel, universitair hoofddocent voedsel- en landbouwbeleid aan de Wageningen Universiteit. “Nederland is een vlak land en we koesteren onze weilanden en onze traditionele polders [laagland teruggewonnen op de zee].”

In een klimaat waarin industrieën kibbelen over wie wel en niet stikstof mag uitstoten, vinden boerengroepen dat voorrang moet worden gegeven aan de boeren, wier activiteiten volgens hen van de ene op de andere dag illegaal zijn gemaakt door een wijziging in de stikstofregels in 2019. “Pas nadat deze agrarische ondernemers zijn gelegaliseerd, kunnen ze de vrijgekomen stikstofruimte gebruiken voor de bouw van datacenters of wat dan ook”, zegt Job Knobbout, woordvoerder van de Land- en Tuinbouw Vereniging (LTO).

Het verzet tegen de ontwikkeling van datacenters groeit, in Nederland en elders in Europa. Toen Meta voorstelde om het grootste datacenter van Nederland tot nu toe te bouwen in de gemeente Zeewolde, kwamen de lokale bevolking tegen het project in verweer tot het hele plan werd afgeblazen. Boeren waren ook invloedrijk in dit debat. “Met name bij Zeewolde zou het datacenter land hebben afgenomen dat eigenlijk door de overheid aan boeren werd verhuurd, om dat aan een multinational te geven”, zegt Karin van Es, universitair hoofddocent mediastudies aan de Universiteit Utrecht, die zich heeft verdiept in het datacenterdebat. “Dus dat zorgde voor veel spanning.”

Maar Nederland is niet het enige land met hyperscalers. Ierland heeft er vijf, terwijl Duitsland en Denemarken er allebei vier hebben, blijkt uit onderzoek van de Dutch Data Center Association.

Campagnevoerders in Ierland vechten tegen de plannen van Amazon om drie nieuwe datacenters te bouwen in Noord-Dublin, met het argument dat de vraag naar stroom van de gebouwen het elektriciteitsnet zou overbelasten. Duitsland heeft een wet voorgesteld die technologiebedrijven zou dwingen de warmte die door hun datacenters wordt gegenereerd, te hergebruiken. En deze week zei een van Europa’s grootste munitiefabrikanten, het Noorse Nammo, dat het bedrijf moeite had om aan de vraag van de oorlog in Oekraïne te voldoen, omdat een nieuw TikTok-datacenter de reserve-elektriciteit in de regio opgebruikte.

Terug in Hollands Kroon zijn datacenters zowel persoonlijk als politiek voor Ruiter. Een van de datacentercomplexen van Microsoft staat nu op een veld waar zijn grootvader vroeger aardappelen verbouwde.

Het raadslid heeft deze gigantische hyperscalers tot het bepalende onderwerp van zijn politieke carrière gemaakt. Hoewel hij lid blijft van de regerende Conservatieve VVD-partij, verloor Ruiter zijn plaats als kandidaat van de partij nadat hij publiekelijk kritiek had geuit op de geheime deals met lokale datacenters. Hij vertegenwoordigt nu de kleinere partij Onafhankelijk Hollands Kroon (OHK).

Ruiter zegt dat hij is blijven praten over datacenters omdat hij mensen eraan wil herinneren dat “de cloud” waarop ze zijn gaan vertrouwen niet alleen een etherisch concept is – het is iets dat een fysieke manifestatie heeft, hier in de landbouwgrond van Noord-Holland . Hij maakt zich zorgen dat de groeiende vraag naar gegevensopslag van mensen, en ook steeds meer AI, alleen maar zal leiden tot steeds meer hyperscale faciliteiten.

“Natuurlijk hebben we enkele datacenters nodig”, zegt hij. Maar hij wil dat we het hebben over het herstructureren van de manier waarop internet werkt, zodat ze niet zo noodzakelijk zijn. “We zouden het filosofische debat moeten hebben over wat we doen met al onze gegevens? Ik denk niet dat we alles online op een centrale plek moeten opslaan.”

Bronnen: Wired