Een elite van superrijken zorgt goed voor zichzelf en betaalt via tropische bestemmingen en brievenbussen weinig belasting. De schatkist heeft het nakijken, maar hoe erg is dat? Komt dat geld niet op een andere manier toch in de economie?

Het was een bescheiden belastingaanslag. Een kleine 5000 pond moest internetbedrijf Facebook in 2014 afdragen aan de Britse fiscus. Menig staalarbeider en vuilnisophaler zal zich achter de oren hebben gekrabd: ik betaal meer! Had Facebook misschien slecht gedraaid? Nee, dat niet, het verdiende 110 miljoen pond in dat jaar in Groot-Brittannië. Via een fiscaal bouwwerk, de route over Ierland, werd de Britse belastingdienst handig omzeild.

Het kwam het bedrijf van Mark Zuckerberg, dat handelt in ‘het verbinden van mensen’, op veel kritiek te staan, afgelopen herfst toen het bedrag bekend werd. De repliek: wij doen niets verkeerd, de constructie is volkomen legaal. Belasting ontwijken mag, ontduiken niet, stelde het bedrijf droogjes vast.

Twee maanden later doet de jonge topman in het grijze T-shirt de wereld op zijn grondvesten trillen. Nee, het is geen verklaring dat Facebook voortaan fatsoenlijk belasting zal afdragen in het land waar het geld wordt verdiend. Mark schrijft een brief aan zijn pasgeboren dochter Max. De wereld waarin Max gaat opgroeien moet een betere zijn dan die nu is. Daarom zullen Mark en zijn vrouw Priscilla Chan 99 procent van hun aandeel in Facebook gedurende hun leven schenken aan goede doelen. Het gaat omgerekend om een bedrag van meer dan 40 miljard euro.

Chequeboekdictators
Gigantisch veel geld. Het ‘Chan Zuckerberg Initiative’, de paraplu voor de goede daden, volgt het spoor van de ‘Bill and Melinda Gates Foundation’. Daar zit het grootste deel van het vermogen in van de voormalige Microsofttopman Bill Gates, jarenlang de rijkste persoon ter wereld. Prachtig is het. De techboom heeft sommigen waanzinnig vermogend gemaakt en op deze manier doen ze iets terug voor de samenleving. Armoede bestrijden, ziektes de wereld uit helpen, beter onderwijs, duurzame energie.

Maar wacht eens even, was ook de reactie. Dat zijn ook gewoon publieke belangen. Regeringen, doorgaans democratisch gekozen, maken afwegingen en keuzes hoe ze die problemen te lijf gaan. Door landen opgerichte instituties zoals de VN, de Wereldbank, de Wereldgezondheidsorganisatie gaan er over. Wie gaat bepalen en controleren wat er met al dat, met hele of bijna-monopolies verdiende, liefdadigheidsgeld gebeurt? Wordt de wereld wel echt beter van deze filantrokapitalisten, soms minder vleiend chequeboekdictators genoemd?

Facebook zou ook via de nationale schatkisten bij kunnen dragen aan onderwijs en gezondheidszorg. Maar die gedachte komt kennelijk niet op.

Mooie bestemmingen
Ongetwijfeld. Toch is er een probleem. Bij de verbazing en euforie over de brief aan Max had niemand het meer over de bescheiden aanslag van krap 5000 pond. Inmiddels heeft Facebook beloofd wat meer belasting te gaan betalen, wel pas na aandringen van de Britse overheid. Kennelijk komt de gedachte niet op dat het ook fair zou zijn via de nationale schatkisten bij te dragen aan die mooie bestemmingen als onderwijs en gezondheidszorg.

Nu de Panama Papers zijn onthuld, blijkt dat bij velen die gedachte niet in het voorhoofd zit. Niet alleen multinationals, een omvangrijke elite van superrijken, politici, showbizzsterren en sporters doen aan palmbomengesjoemel. De publicaties op basis van gelekte documenten van een advieskantoor in Panama doen bovendien het ergste vrezen. Het is slechts het op vier na grootste kantoor in zijn soort, veel geschuif met kapitaal is dus nog onzichtbaar.

‘I told you so’, was de reactie van de Franse econoom Thomas Piketty afgelopen week. Piketty toonde in zijn twee jaar geleden gepubliceerde epos ‘Kaptiaal in de 21ste eeuw’ aan dat de ongelijkheid binnen landen in de westerse wereld sinds de jaren tachtig sterk is gegroeid. De belastingen op winst en vermogen zijn bijna overal omlaaggegaan. De globalisering en de explosie van de financiële sector maakten het mogelijk kapitaal waar dan ook in de wereld te stallen, op zoek naar de meest gunstige tarieven.

Jammer genoeg is er een enorme kloof tussen de triomfantelijke verklaringen van regeringen en dat wat zij in werkelijkheid doen.

Thomas Piketty, econoom

Beslissingsmacht
Sinds het financiële kaartenhuis in 2008 instortte, is er weinig veranderd, vindt Piketty. De politiek probeert wel het net rond belastingvlucht aan te spannen, maar het overtuigt niet: “Jammer genoeg is er een enorme kloof tussen de triomfantelijke verklaringen van regeringen en dat wat zij in werkelijkheid doen.” Vooral Europa stelt teleur, vindt Piketty. Het continent is verdeeld en ontbeert publieke macht. “Dat levert ons over aan de barmhartigheid van particuliere belangen.”

De kwestie gaat verder dan de vraag wie de beslissingsmacht over het geld heeft. Het beter belasten van grote vermogens en winsten is natuurlijk ook simpelweg ‘eerlijk’. De zwaarste schouders, etc. De schatkist moet gevuld, de rijken hebben ook baat bij uit die pot betaalde lantaarnpalen en viaducten. Dan nog halen sommigen de schouders op: wat maakt het eigenlijk uit dat de rijken rijker worden, mede mogelijk gemaakt door de belastingparadijzen.

Zo simpel is het niet volgens de hoeder van de financiële stabiliteit in de wereld, het Internationaal Monetair Fonds (IMF). Dat zag in de gegroeide ongelijkheid een oorzaak van de financiële crisis en maakt zich er nog steeds ernstig zorgen over. Op bezoek bij de Goethe Universiteit in Duitsland vorige week constateerde IMF-voorzitter Christine Lagarde nog maar eens: “Er is een gapende kloof in individuele rijkdom, tot uiting komend in aanhoudend excessieve en stijgende ongelijkheid.”

Economische koek
Hoewel de ongelijkheid tussen landen is gedaald, is de perceptie van de ‘gewone burger’ in westerse landen dat de kaarten geschud zijn in het voordeel van de elites, constateert Lagarde. Dat beeld is niet onterecht, want de ontwikkeling van de lagere en middeninkomens is gestagneerd. Anders gezegd, het deel van de economische koek dat de factor arbeid toevalt, is gedaald. Het levert frustratie op die zich uit in weerzin tegen internationale regels en instituties, ziet Lagarde. Ze zegt het niet met zoveel woorden, maar lees hier: handelsverdragen in de maak zoals Ttip, de Europese Unie, de uitslag van het Nederlandse referendum over het associatieverdrag met Oekraïne.

Acht jaar na de financiële crisis staat de wereld er nog altijd niet goed voor, is de waarschuwende boodschap die het IMF in Duitsland weer eens herhaalde: “Financiële stabiliteit is nog niet verzekerd”, ofwel een nieuwe crisis ligt op de loer. Is die dan te voorkomen door het kapitaal achter palmbomen en uit brievenbussen vandaan te halen? Niet alleen, het is een van de maatregelen. Er is ook een groot gebrek aan investeringen, diagnosticeert het IMF. Ook dat heeft met het oppotten van kapitaal te maken. Het is niet zo dat de uitpuilende spaarrekeningen van bedrijven en de opgestapelde bezittingen van de vermogenden als vanzelf weer in de economie terechtkomen. Dat dat niet gebeurt is nu juist een van de grote vragen waar economen momenteel hun tanden op stukbijten. Er is geld genoeg, maar er is onvoldoende economische groei.

Belastingheffing is inherent aan soevereiniteit. Dat zullen landen niet uit handen willen geven.

Christine Lagarde, IMF-voorzitter

Medicijn
Hoe hier uit te komen?, vraagt het IMF zich af. Belangrijk medicijn is meer publieke uitgaven aan infrastructuur en innovatie. Publiek, uit de schatkisten dus. En meer gezamenlijke, internationale actie om belastingontduiking tegen te gaan. In reactie op de Panama Papers zei Lagarde een week later het daarbij niet te zoeken in een wereldwijde belastingdienst. “We moeten daarvoor buiten de kaders denken”, stelde ze. “Het belastingsysteem is de laatste eeuw puur ontworpen, gevormd en uitgevoerd op een territoriale, soevereine basis. Belastingheffing is inherent aan soevereiniteit. Dat zullen landen niet uit handen willen geven.” Dat levert het dilemma op dat landen geen zeggenschap willen inleveren maar wel dat overzeese belastinggeld nodig hebben om hun soevereine taken uit te kunnen voeren.

Wantrouwen
Op een andere manier internationaal meer samenwerken om die belastingen binnen te halen is dan de enige manier. Maar hoe nobel ook, dat stuit op wantrouwen van die ‘gewone burger’. De geldstromen van rijken en grote ondernemers behoorlijk taksen is één ding, in Europees of breder verband afspraken maken, compromissen sluiten, brokjes soevereiniteit uit handen geven iets heel anders.

De wereld is nog niet op orde acht jaar na het begin van de financiële crisis. Dat begrijpt de staalarbeider ook. De berichten buitelen over elkaar heen: Swissleaks, offshoreleaks, Luxleaks en nu de Panama Papers. Belastingontwijking of -ontduiking – dat verschil, waar veel replieken, zie Facebook, als eerste bijna verongelijkt mee beginnen, bestaat voor de betaler van loonbelasting helemaal niet. ‘Sluit de grenzen’ is veel meer het huidige gevoelen en dat was er al voordat de vluchtelingencrisis op gang kwam. Het politieke antwoord op de Panama Papers zal dus nog lastig zijn.

Bron: http://stopdebankiers.eu/panama-papers-een-elite-van-superrijken-zorgt-goed-voor-zichzelf/