Moederdieren

Het grootste deel van de totale ‘leghenstapel’ bestaat uit leghennen die eieren leggen bestemd voor menselijke consumptie. Maar ook deze leghennen zijn zelf ooit uit een ei gekomen. De hennen die consumptie-eieren leggen worden ‘geproduceerd’ in gespecialiseerde vermeerderingsbedrijven.³ In Nederland leggen ongeveer anderhalf miljoen moederdieren eieren waar leghennen uit geboren worden.⁴ In België staan eveneens anderhalf miljoen moederdieren in voor het voortbrengen van leghennen voor legbedrijven. ⁵

Opfokken

De eieren van de moederdieren worden kunstmatig uitgebroed in broederijen.⁶ De haantjes zijn nutteloos en worden direct gedood. De legkippen worden vervoerd naar een opfokbedrijf.⁷ Hier wordt de legkip in vier maanden tijd volwassen. Vervolgens gaat de legkip naar een legbedrijf waar ze de rest van haar leven zal doorbrengen tot ze afgevoerd wordt naar het slachthuis.

Eieren produceren

In de legbedrijven moeten de hennen intensief eieren leggen. De legbedrijven werken volgens een systeem van productierondes. Een volledige groep hennen wordt aangekocht bij een opfokbedrijf. De dieren beginnen samen aan een productieronde in de legstal. Een groep hennen die samen een ronde doorlopen wordt een ‘leghenkoppel’ genoemd. Na zeventien maanden zijn de hennen opgebruikt en wordt de stal geruimd. Het volledige leghenkoppel wordt afgevoerd naar het slachthuis. De stal staat een tweetal weken leeg voor grondige reiniging en ontsmetting. Vervolgens wordt ze gevuld met nieuwe jonge leghennen.

Video: Animal Rights deed onderzoek naar de situatie waarin legkippen leven in de Vlaamse eiersector.

Leefruimte

Op de legbedrijven verblijven de kippen in kooisystemen of in ‘alternatieve systemen’ waarmee bedoeld wordt: scharrelstallen en stallen met ‘vrije uitloop’.

Kooisystemen

De traditionele legbatterijen waarin een leghen beschikte over 550 vierkante cm2 (een A-viertje) zijn sinds 2012 verboden in Europa. Er mag wel nog gebruik gemaakt worden van ‘verrijkte kooien’.⁸ In verrijkte kooien krijgt een leghen 750 cm2 leefruimte. Net als de klassieke legbatterijen bestaan verrijkte kooien uit kleine compartimenten met een afhellend draadnet en bevatten minimale voorzieningen voor eten, drinken, het verzamelen van eieren, het verwijderen van mest, en het toevoegen of weghalen van leghennen. De verrijkte kooien hebben nog wat bijkomende elementen zoals zitstokken, nesten, een strooiselruimte en een hoger plafond.

In het oude batterijsysteem zaten gewoonlijk 5 leghennen bij elkaar in een kooi. In de verrijkte systemen kan, afhankelijk van de grootte van de verrijkte kooien, de groepsgrootte variëren. Tot 10-12 kippen spreekt men van ‘kleine groepen’, terwijl grote kooien tot 60 kippen kunnen huisvesten.

Een verdere ‘verbetering’ van de ‘verrijkte kooi’ is ‘koloniehuisvesting’. In een ‘koloniekooi’ kan de leghen beschikken over een oppervlakte van 900 cm². De ruimte is echter nog steeds minder dan twee A4’tjes per kip. In de kooi kunnen 30 tot 60 hennen. De kooien staan in rijen en in etages opgesteld. In koloniehuisvesting hebben leghennen ook zitstokken, wat strooisel en rubberen legnesten, waar het ei doorheen valt en zo op een afvoerband terecht komt. De hennen hebben geen buitenlucht en zien geen daglicht. Koloniehuisvesting wordt ook wel ‘kleinvoliére’ genoemd, maar het gaat wel degelijk om een kooisysteem.

Na 2021 mogen in Nederland ook geen ‘verrijkte kooien’ meer gebruikt worden.⁹ Enkel koloniekooien blijven toegestaan. In België is voorlopig nog geen sprake van een verbod op verrijkte kooien.¹⁰

Alternatieve systemen

‘Scharrelkippen’ zitten niet in kooien, maar brengen hun leven door in van de buitenwereld afgesloten ruimtes. Ze leven in stallen met grondhuisvesting of in volière-stalsystemen. In beide typen systemen worden de dieren in grote groepen gehouden met 1111 cm2 leefruimte per dier. De dieren hebben toegang tot nesten, zitstokken en een scharrelruimte met strooisel. Frisse buitenlucht of natuurlijk daglicht behoort niet tot hun leefwereld. Bij grondhuisvesting zitten alle kippen op één niveau. In de voliéresystemen zijn er meerdere etages van roostervloeren boven elkaar. De kippen hebben toegang tot de verschillende etages.

Bij de indoor-stalsystemen kan er een uitloop naar buiten aanwezig zijn. Dit wordt dan duidelijk op de verpakking van de geproduceerde eieren aangegeven: ‘vrije uitloop’. De uitloop bestaat meestal uit een grasveld. De uitloop kan aantrekkelijker gemaakt worden voor de hennen met begroeiing in de vorm van struiken, bomen of planten. Kippen zijn prooidieren en voelen zich veiliger als ze kunnen ‘schuilen’ in de begroeiing. Er zijn ook stalsystemen waarbij aan de zijmuren van de stal een soort overdekte veranda aanwezig is. Dit wordt ‘Wintergarten’ of ‘koude scharrelruimte’ genoemd. Deze overdekte uitloop op zich kan niet aangemerkt worden als ‘vrije uitloop’. Slechts wanneer de overdekte uitloop verder doorgang geeft tot een uitloop in open lucht, mogen de eieren gemerkt worden als afkomstig van kippen ‘vrije uitloop’.

In de biologische leghennenhouderij heeft de stal één of meer niveaus, vergelijkbaar met scharrel- of volièresystemen. Er zijn legnesten, zitstokken en strooisel. In de bio-stal moet natuurlijke ventilatie en daglicht zijn. Een bio-kip krijgt 1666 cm2 leefruimte in de stal, en is er een uitloop van 4 m2 per dier. De uitloop moet voorzien zijn van voldoende vegetatie en schuilplekken. De hennen krijgen acht uur per dag toegang tot de vrije uitloop.

Rapporten en studies stalsystemen: ^{11 12 13 14}

CODES

Op de verpakkingen van verse eieren staan de codes waardoor de consument de herkomst van eieren kan nagaan. Die code wordt gevolgd door de kenletters van het land (BE, NL, FR, DE, …) De codering geeft een beeld van de omstandigheden waarin kippen leven.

• Code 0: Biologische eieren van kippen die overdag naar buiten mogen.
• Code 1: Eieren van vrije uitloop.
• Code 2: Scharreleieren van kippen die in schuren gehouden worden en nooit buiten komen.
• Code 3: Kooi-eieren. Dit soort eieren wordt niet langer verkocht in Nederlandse en Belgische supermarkten, wel nog verwerkt in producten zoals mayonaise, cake…

VERDELING LEGHENNENSTAPEL

Ruim 84% van de Nederlandse leghennen wordt gehuisvest in ‘alternatieve systemen’. Ongeveer 20 miljoen kippen leven in gesloten ‘scharrelstallen’ of ‘volièresystemen’. Vijf miljoen kippen beschikten over uitloop. Anderhalf miljoen kippen leeft in bio-bedrijven. Ruim vijf miljoen Nederlandse leghennen zitten in kooien. ¹⁵ In België is ‘de verrijkte kooi’ (750 cm2 per kip) de meest voorkomende vorm van huisvesting voor leghennen. Maar liefst 63,3 procent van het totaal aantal leghennen ofwel 4.515.747 kippen brengen hun leven door in een ‘verrijkte kooi’. 27,7 procent van de totale leghennenstapel zijn ‘scharrelkippen’, en 7,2 procent van de dieren kan beschikken over uitloop. Bio-kippen vertegenwoordigen slechts 1,7 procent van de totale leghennenstapel in België. ¹⁶

GEZONDHEID EN WELZIJN

Ziekte- en welzijnsproblemen komen voor in de gehele leghennensector, zowel in kooisystemen als in alternatieve systemen.

Uitval. Zoals in elke sector van de veehouderij wordt een zeker percentage ‘uitval’ (sterfte van dieren) beschouwd als een ‘normaal’ verschijnsel. In de leghennensector bedraagt de gemiddelde uitval acht percent. Een piekmoment voor uitval is de stressvolle periode na het plaatsen van nieuwe dieren. Door onbekendheid met het systeem kunnen er ongelukken zijn, met dooddrukkers als gevolg en hennen die uitvallen door problemen met de eiproductie. Daarnaast kunnen er dieren uitvallen omdat ze het water niet hebben kunnen vinden. Pikgedrag kan verergeren als gevolg van de stressvolle nieuwe omgeving. In de periode van 30 tot 50 weken leeftijd is er doorgaans minder uitval. Na 50 weken neemt de uitval weer toe als gevolg van uiteenlopende ziekteproblemen.¹⁷

Parasitaire besmettingen verzwakken de kippen en leiden tot hogere sterfte in de stal. Wormen veroorzaken maagdarm- en verteringsstoornissen. Bloedluizen, ook bekend als ‘rode vogelmijten’, zuigen bloed bij de kip. Op een kip kunnen behoorlijke aantallen voorkomen, 50.000 tot wel 500.000. Bloedluis veroorzaakt ongerief zoals jeuk, verstoorde rust en bloedarmoede met verhoogde kans op sterfte. In Nederland is 94% van de leghenkoppels besmet met bloedluis.¹⁸

Voet- en klauwproblemen zoals infecties, zwellingen, verzweringen aan de poten zijn veelvoorkomend bij legkippen en ze worden waargenomen in alle huisvestingssystemen.

Productiezieken zijn aandoeningen die het gevolg zijn van de onnatuurlijke eisen waaraan productiedieren moeten voldoen in de veehouderij. Leghennen kunnen problemen ontwikkelen aan de reproductieorganen zoals eileiderontsteking, uitpuilen van eileider en cloaca, dikwijls gevolgd door buikvliesontstekingen. Leghennen zijn ook vatbaar voor osteoporose (beenderbroosheid), veroorzaakt door voedingsonevenwicht, de hoge legfrequentie en de beperkte bewegingsmogelijkheden van de kip om de beenderen en spieren in conditie te houden. Beenderbroosheid verhoogt het risico op botbreuken. Een andere typische productieziekte bij leghennen is ‘Fatty liver haemorrhagic syndrome’ (FLHS). De ziekte wordt veroorzaakt door beperkte lichaamsbeweging, hoge omgevingstemperaturen en stress.

Pijnlijke snavelbehandelingen bij leghennen zijn standaardmethode om verwondingen ten gevolge van verenpikken enigzins te verminderen. Voor de kippen tien dagen oud zijn, wordt het puntje van hun snavel verwijderd. De snavel wordt behandeld met een infraroodstraal. Door deze behandeling sterft snavelweefsel af. Na ongeveer twee weken valt de snavelpunt af. De punt groeit niet meer terug. De punt van de snavel is gevoelig. De behandeling is pijnlijk en kan blijvend pijn geven. Bovendien lost de behandeling de oorzaak van verenpikken niet op, maar is het slechts symptoombestrijding.¹⁹ De Europese Commissie laat elke lidstaat vrij om te bepalen of snavelbehandelingen wettelijk toegestaan is.²⁰ In Finland, Noorwegen en Zweden is het inkorten van de snavels van leghennen al jaren verboden. In Nederland werd beslist om snavelbehandelingen vanaf 2018 te verbieden.²¹ In België blijven snavelbehandelingen toegestaan. Verdoving is niet vereist.²²