Van sommige nieuwsberichten weet je dat ze ooit zullen komen. Maar als ze er zijn, brengen ze niettemin flink wat ophef teweeg.

Dat heel wat mensen met groot vermogen hun kapitaal wegsluizen naar belastingparadijzen mag nauwelijks een geheim worden genoemd. Nog niet zo lang geleden meldde de humanitaire organisatie Oxfam dat rijke families mondiaal zo’n 7,6 biljoen dollar belastingvrij hebben weggezet. Daarmee zouden zij zich minimaal 100 miljard dollar aan gemeenschapsafdrachten besparen.

Maar wanneer er, zoals in de nu gepubliceerde ‘Panama Papers’ plots harde bewijzen op tafel liggen, met naam, toenaam en duidelijk nawijsbare financiële sluiproutes, komt het schandaal er anders uit te zien. Het legt zijn mombakkes af van wereldwijze berusting: ach, zo gaat het er in de werkelijkheid van de rijken nu eenmaal aan toe.

Het ‘wie, wat, waar en hoe?’, dat volgens de beste journalistieke traditie nog altijd de kernvragen van het vak omvat, maakt reëel wat tot op dat moment bleef steken vage algemeenheid. Die vervluchtigt gemakkelijk in schouderophalen: zo is het nu eenmaal, wat doen we eraan? Wanneer zich achter al die schimmige bedrijfjes en brievenbusfirma’s concrete gezichten aftekenen, wordt ook de verantwoordelijkheid concreet.

Rijk versus arm
‘The very rich are different from you and me’, schreef de Amerikaanse society-romancier Scott Fitzgerald in de jaren twintig in een kort verhaal. Volgens sommigen zou hij dat ook tegenover zijn collega Hemingway hebben herhaald. ‘Yes,’ moet die laatste toen nuchter geantwoord hebben: ‘They’ve got more money.’ Met één klap werd de klasse waardoor Scott Fitzgerald zich zo graag liet betoveren teruggezet in de harde wereld waarin bovenmenselijkheid niet meer bleek dan het verschil tussen een dubbeltje en een kwartje.

Zo steunt de glans van de rijkdom en de bijbehorende macht op klein gekrabbel en grootschalige slinksheid, die er niet minder miezerig op worden doordat het om miljoenen gaat. De groten der aarden blijken dan plotseling heel erg te lijken op ‘you and me’ – want geen van ons geeft in deze aangiftemaand graag meer aan de belastingdienst op dan nodig is.

Voor het merendeel van de mensen blijven de aftrekmogelijkheden beperkt. Alleen voor wie zwemt in het geld, worden de uitwijkmogelijkheden letterlijk grenzeloos en hun kapitaal daardoor nóg grenzelozer. Tenslotte verschijnen zij als een andere mensensoort.

Morele kampioenen
Van sommige boosdoeners verbaast ons dat niks. De half- of heel-maffiose Russen die steevast als ‘oligarchen’ worden aangeduid, hebben nooit een erg solide indruk weten te maken. Anders ligt dat voor politici als de minister-president van het pijnlijk politiek-correcte IJsland of de Spaanse filmmaker Pedro Almodóvar, lieveling van progressief links.

Dat de sluiproute naar Panama wettelijk geheel in orde zou zijn, doet weinig af aan het verlies aan moreel prestige dat de onthulling daarvan met zich meesleept. Ook hun ethische en intellectuele aanzien is plots teruggebracht tot de kleingeestigheid van ‘you and me’. Hoe hoger het voetstuk, des te dieper de val. De Catalaanse schrijver Ildefonso Falcones en de Duitse feministe Alice Schwarzer, die al eerder van belastingontduiking beschuldigd werden, kunnen ervan meepraten.

Voor dit soort morele kampioenen betekenen deze onthullingen niet hetzelfde als voor de geweldenaars van oligarchische corruptie. Bij de kopstukken en rolmodellen van de cultuur (schrijvers, sportlieden, regisseurs) staat hun ethische kleinheid in direct contrast met hun intellectuele pretentie.

Filantropie
De schimmige zakenlieden uit louche naties hebben daar geen last van. Wellicht levert hun ‘slimheid’ hun zelfs extra prestige op. Klein tonen zij zich alleen als de miserabele duitendieven die zij – meestal levend op grote voet en met veel vertoon van rijkdom – uit alle macht voorgeven níet te zijn. De meest perverse verhulling daarvan is misschien wel de filantropie: de groothartigheid in het steunen van goede doelen – met geld dat eerste met slimme constructies van de belastingdienst is afgetroggeld.

Maar zelfs de nationale staten voor wie die belastingdiensten hun werk doen gaan niet vrijuit. Zíj zijn het tenslotte die de legale immoraliteit van deze sluiproutes faciliteren. Ook het fatsoen van de keurigste naties moet daarbij wel eens een veer laten. Nederland heeft in dat opzicht weinig om trots op te zijn.

Ideaal en rechtvaardig zal de wereld wel nooit worden, en volledig transparant al evenmin. Misschien is dat maar goed ook. Dat betekent niet dat ondoorzichtigheid willens en wetens bevorderd moet worden, en iedere staat haantje-de-voorste moet willen zijn om daarvan zijn graantje mee te pikken. Zowel in de onvolprezen EU als in de VS staat internationale belastingontduiking sinds een paar jaar op het actieprogramma. De publicatie van de ‘Panama Papers’ geeft daaraan een krachtige zet in de rug.

Bron: http://stopdebankiers.eu/de-rijken-der-aarden-worden-zenuwachtig/